Markos
megalo arthro alla axizei gia opoious endiaferontai
Ο ΜΑΡΚΟΣ ΗΤΑΝ Η ΑΡΧΗ
Ο Ακης Πάνου μιλάει για το Βαμβακάρη
Η μάνα μου συνήθιζε να τραγουδάει, όπως και όλο της το σόι σε αντίθεση με το σόι του πατέρα μου.
Μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι η μάνα μου ήταν ρεμπετοστοιχείο και τα τραγούδια που άκουγα στο σπίτι μας ήταν ρεμπέτικα. Ετσι, το Μάρκο τον ξέρω ακουστικά από τότε που γεννήθηκα. Δεν υπήρχε προκατάληψη κι απ� όσα είχα καταλάβει οι συγγενείς της ήταν κάπως περιθωριακοί τύποι της εποχής.
Ο πατέρας μου ήταν Αθηναίος και ανύποπτος σε σχέση με την Πειραιώτισσα μάνα μου που ήταν ξύπνια γυναίκα παρόλο που ήταν κλεισμένη στο σπίτι.
Εμένα ο Μάρκος μου πήγαινε στ� αυτιά μου χωρίς να ξέρω γιατί, χωρίς να ξέρω ότι τα τραγούδια ήταν δικά του, ότι ήταν Συριανός, ότι προερχόταν από ένα αστικό κέντρο. Δεν ήταν ο Τσιτσάνης απ� τα Τρίκαλα. Ηταν ο Μάρκος απ� τη Σύρα, ο Φραγκοσυριανός. Αυτό εμένα μου πήγαινε. Ημουνα πιτσιρίκος και η αλητεία μου πήγαινε πιο πολύ. Τα αλάνια μου κάνανε περισσότερο απ� ότι τα παιδιά που ήταν «στημένα».
Ητανε το �46 που είχανε μαζευτεί όλοι στου Καλαματιανού, ο Μάρκος, ο Τσιτσάνης, ο Γενίτσαρης, ο Ηλίας ο Ποτοσίδης, η Μπέλλου... Απέναντι στην παραλία στα πυροβολεία που �χαν αφήσει οι Γερμανοί έχω καθήσει κι έχω χαζέψει απ� αυτά που ακούω κι έχω ξεχαστεί. Γυρίζω σπίτι κατά τις τρεις το πρωί και με παίρνει ο πατέρας μου και με πηγαίνει στο τμήμα. Μ� αφήνει εκεί μέχρι το μεσημέρι και γυρίζοντας απ� το γραφείο με παίρνει στο σπίτι και μου λέει ή δουλειά ή σχολείο, και του λέω δουλειά. Ετσι έφυγα απ� τη σχολή μηχανικών που πήγαινα. Στα 13.
Δηλαδή, ο Μάρκος ήταν η αιτία που παράτησα το σχολείο, χωρίς αυτός να ξέρει τίποτα. Πέρα από το ότι γενικότερα καθόρισε την πορεία του ρεμπέτικου τραγουδιού, εμένα προσωπικά με επηρέασε πολύ, ίσως έχει χαράξει την πορεία μου.
Οταν όμως έβαλα μουσική στα κομμάτια μου το μυαλό μου δεν ήταν στημένο στο Μάρκο. Τα ακούσματα ήταν ο οδηγός μου αλλά υποβολέας ήταν ο στίχος μου. Αυτό που έχω κρατήσει απ� το Μάρκο είναι ότι έλεγε τη αλήθεια της εποχής του χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Αυτό προσπάθησα να «μιμηθώ». Φιλοδοξώ να λέω την αλήθεια της εποχής μου. Με επηρέασε από πολλές μεριές, ιδεολογικά κι ανθρώπινα κι όταν επηρεαστείς τόσο πολύ από κάπου όλα τ� άλλα χωρίς να τα παραγνωρίζεις και χωρίς να τα διαγράφεις σου φαίνονται πολύ μικρότερα, γιατί είσαι αναγκασμένος όλα -εφόσον είναι αυτής της σχολής- να τα παραβάλεις με τα πρότυπα.
Σιγά-σιγά σταμάτησα να τους ακούω τους επόμενους. Τους άκουσα, έκανα τις παραβολές μου κι όσο το πράγμα ξεπλενότανε, κάποια στιγμή σταμάτησα και να τους ακούω. Ο Μάρκος ήταν καθοριστικός.
Το �46 πρωτοανέβηκα στο πάλκο και κατά το �50 πρωτογνωριστήκαμε με το Μάρκο. Ημουνα 17 χρονών και ήταν ο μόνος άνθρωπος που έπαιρνα κουράγιο. Αν και δεν είχα ακόμα βάλει τραγούδια, απλώς έπαιζα μπουζούκι σε κάποια μαγαζιά, δεν έκανε πως δε με γνωρίζει. Το ίδιο κι όταν έμπλεξα με τις εταιρίες που αυτουνού ουσιαστικά του είχαν κλείσει τις πόρτες. Τον είχαν φτάσει οι υπάλληλοι των εταιριών, που τις είχε ανοίξει αυτός και τις είχε κάνει εταιρίες, να τον αφήνουνε στον προθάλαμο, να περιμένει στο χωλ ή να του παίρνουν τα τραγούδια για να κάνουνε ακρόαση οι ...έτσι, οι ειδικοί!
Οποτε μ� έβλεπε με σταμάταγε κι είχε πάντα να μου πει μια καλή κουβέντα. Πίστευε ότι εγώ ξέρω γράμματα. Δεν είχαμε συζητήσει ποτέ πάνω σ� αυτό, γιατί ήταν τέτοιος ο σεβασμός μου που εγώ δεν του ανοιγόμουν ποτέ. Με πιάνει μια μέρα και μου λέει με τη βαριά φωνή του: «Κοίταξε να δεις, μη στενοχωριέσαι καθόλου. Εσένα δεν μπορούν να σου κάνουν τίποτα. Εμείς είμαστε αγράμματοι και μας πιάσανε κορόιδο».
Αυτός ο άνθρωπος ενώ ήταν τελείως ξένος σε μένανε, γιατί ήταν πολύ μεγάλος για να �ναι φίλος μου, με επηρέασε καθοριστικά. Αν δεν ήταν ο Μάρκος δεν ξέρω αν θα είχα το κουράγιο που έχω μέχρι σήμερα. Από τις πέντε κουβέντες που μου �λεγε και από τη στάση του, όχι μόνο απέναντι σε μένα.
Επειδή ήμουνα πάντα κόντρα στα κοινωνικά πράγματα ασυναίσθητα μες στα τραγούδια του Μάρκου άκουγα κάποιο αντικοινωνικό -μετάφρασέ το όπως θέλεις- στοιχείο, κόντρα στην κοινωνία χωρίς να την πειράζει. Ακουγα έναν άνθρωπο που έλεγε στην κοινωνία «άσε με ήσυχο». Δεν ήταν κόντρα, έλεγε μη μου πας εύ κόντρα. Δεν ήταν αυτό που λέμε σήμερα αναρχικός, όμως τον ενοχλούσε η οργανωμένη κοινωνία που κάπου του �μπαινε στα προσωπικά του.
Αυτό πέρναγε μέσα από τα τραγούδια του, ή της παρέας του αν θέλεις. Μιλάω γενικά για το κλίμα της εποχής, γιατί τότε κι εγώ δεν ήξερα ποιό ήτανε του Μάρκου και ποιό του Μπάτη... Από μικρός τα θυμάμαι, από τα χρόνια που ο νονός μου με πήγαινε βόλτα με την καταβρεχτήρα.
Οταν άκουγα «τζαρές δε γίνεται παιδιά, να τον πιούμε στη σπηλιά, γιατί μες στην πολιτεία φυλακή κι εξορία», δεν ήξερα τίνος ήταν. Ακουγα κάποιους ανθρώπους που είχανε μια αντίθεση με την κοινωνία, αλλά δεν της λέγανε αυτά που λέγανε αργότερα «βρε ντουνιά να �χα μια μπουνιά να κάνει για χίλιους εννιά...».
Με μπολιάσανε αυτά. Υπήρχανε κάποιοι που λέγανε ότι την ώρα που δεν τη βρίσκεις με την κοινωνία, την κοπανάς και δεν ασχολείσαι μαζί της. Αυτό, μου έκανε στην ψυχοσύνθεσή μου.
Η οπερέτα δεν εκπροσωπούσε τίποτα απ� αυτό που ένιωθα εγώ. Σακελλαρίδης, Λέχαρτ, Χατζηαποστόλου ήτανε ένα και το αυτό. Βαυαρικό κατάλοιπο. Μιλάμε για προ-Τσιτσάνη. Τον Τσιτσάνη τον ακούσαμε εμείς οι νέοι όταν ξανάνοιξε η δισκογραφία το �46. Και η «Συννεφιασμένη Κυριακή» που είναι το τραγούδι που συζητιέται περισσότερο απ� όλα, ήταν πράγματι κάτι ξέχωρο για την εποχή εκείνη. Ηταν ένα άλλο κλίμα. Εγώ έπαιζα όργανο απ� τα 8 και μέχρι το �46 που έγινα 13 χρονών, είχα ζυμωθεί με τα τραγούδια του Μάρκου που κυριαρχούσαν.
Μουσικά άκουγα ένα πράγμα σκληρό, πρωτόγονο με την καλή έννοια, ακατέργαστο, μου πήγαινε, άκουγα κάτι που δεν είχε κάτσει κάποιος να το πολυσκαλίσει. Δεν τον ενδιέφερε αν η γλώσσα που θα χρησιμοποιήσει είναι λεπτή, ίσως γιατί αυτή ήταν η γλώσσα του. Δεν τον ενδιέφερε να είναι ευχάριστος, το έβλεπες αυτό. Εβλεπες κάποιον που έγραψε μ� αυτή τη γλώσσα γιατί έτσι ήθελε. Σε αντίθεση με τα τραγούδια που βγήκαν αργότερα, όταν άνοιξε η δισκογραφία, που ήταν εκλεπτυσμένα, από το δημοτικό τραγούδι, το βλάχικο. Τα Τρίκαλα. Το καταλάβαινα αυτό το κλίμα, ήταν όμως μια τελείως άλλη σχολή που δε με αφορούσε. Υπήρχε διαφορά. Αυτό που λέμε κέντρου-επαρχίας. Ο Μάρκος ήταν κέντρο.
Ψάχνοντας να βρούμε το αυθόρμητο στοιχείο, το πηγαίο, το ασυμβίβαστο στοιχείο, βρίσκουμε το Μάρκο σαν δημιουργό. Και είναι δύσκολη η θέση του γιατί παντρεύει το δημιουργό με έναν άνθρωπο που είναι ταυτόχρονα οικογενειάρχης και πατέρας. Είναι δηλαδή ρεμπέτης και δεν το αρνείται χωρίς όμως να το πηγαίνει στο «τα πετάμε όλα», αυτό που λέμε ρεμπέτ-ασκέρι, ενώ κάποιοι απ� την παρέα του ήτανε ρεμπέτες μ� αυτή την έννοια. Είναι μια μοναδική περίπτωση. Αυτό που γράφει γράφεται και πολύ λίγο τον ενδιαφέρει αν θα �χει καλές ή κακές κριτικές.
Ακόμα ο Μάρκος είναι ο πρώτος που ανοίγει την πόρτα στις εταιρίες, ο πρώτος που σπάει το φράγμα, σε χρόνο ανύποπτο και περνάνε οι πάντες. Για να φτάσει στο σημείο να του κλείσουνε την πόρτα.
Τον καιρό που βγήκαμε εμείς, πιτσιρίκια, και κυκλοφορήσαμε σ� αυτό το χώρο, δεν μπορούσαμε να έχουμε δικά μας τραγούδια γιατί οι εταιρίες ήταν δύο και ήταν φραγμένες από κάποιες επιτροπές καλλιτεχνών. Στις επιτροπές αυτές ήτανε ο Τσιτσάνης, αργότερα ο Χιώτης, ο Περιστέρης... Ο Μάρκος αυτό το ρόλο δεν τον έπαιξε ποτέ, το ρόλο του ελεγκτή της δουλειάς των άλλων, ενώ ήταν ο πρώτος που είχε το δικαίωμα να το κάνει αυτό σε σχέση με τους υπόλοιπους. Ηταν ένας άνθρωπος που άνοιξε την πόρτα του κυκλώματος, χώθηκε μέσα και ουσιαστικά ήταν μακριά απ� το κύκλωμα μέχρι τη μέρα που πέθανε.
Αργότερα, παίζοντας περισσότερο και ακούγοντας τα τραγούδια που βγήκαν μετά τον πόλεμο είδα το ρόλο που έπαιξε ο Μάρκος για τους μεταγενέστερους. Κινδυνεύεις βέβαια, να χαρακτηριστείς βλάσφημος άμα πεις σ� αυτούς που θέλουν να τ� ακούν έτσι κι όχι αλλιώς κάτι, πέρα απ� αυτά που λέγονται συνήθως.
Οταν άκουσα το «Μες στην πολλή σκοτούρα μου γιατί να σε γνωρίσω, κλαίω και λέω μυστικά...», ένα από τα πιο σπουδαία τραγούδια του Τσιτσάνη, στ� αυτί μου ήτανε η «Χριστίνα» του Μάρκου. «Εμένανε δε μ� αγαπάς και δε με λογαριάζεις, σ� αρέσουν οι σατράπηδες Χριστίνα μου, γι� αυτό τους κουβεντιάζεις...».Δεν ήτανε λοιπόν τίποτα καινούργιο.
Οσο μπλεκόμουνα, συνεχώς καταλάβαινα ότι για το ρεμπέτικο, για το τραγούδι της πόλης -στ� αυτιά μας- ο Μάρκος είναι η αρχή.
Σπουδάζοντας τα πράγματα άκουσα κι άλλα ρεμπέτικα τραγούδια, της εποχής του Σουρρή με μπουζούκι. «Πάρε με Αντριάνα μου να σε βοηθώ στη βρύση και να σου κουβαλώ νερό απ� το Βατραχονήσι». Αυτή ήταν η ρεμπετιά της Αθήνας.
Μετά από το Μάρκο, ψάχνοντας να βρω πρωτόγονα στοιχεία, πηγαία, είδα ελάχιστα πράγματα αυτούσια καινούρια -χωρίς να εξαιρέσω τον εαυτό μου- μέχρι σήμερα.
Δεν υπάρχει κανένας εμπειρικός μουσικοσυνθέτης που να �χει ξεκινήσει από τότε και να �χει φτάσει μέχρι σήμερα ανεπηρέαστος -πολύ ή λίγο- από το Μάρκο. Με το Μάρκο μπήκανε καινούρια στοιχεία. Σαν παράδειγμα μπορώ να πω ότι εγώ -για να μην κάνουμε κριτική μόνο σε άλλους- πήρα τα 9/8 γιατί μ� αρέσανε σαν ρυθμός και τα χρησιμοποίησα με πάρα πολλούς τρόπους. Δεν πήρα το Μάρκο σαν πρότυπο προς αντιγραφή, αλλά από το Μάρκο μου καρφωθήκανε τα 9/8.
Ο Μάρκος έδωσε τα 9/8 με τρόπο διαφορετικό απ� τον τρόπο που δόθηκαν αργότερα απ� τους άλλους. Οταν έπλαθε τα 9/8 ήταν ελεύθερος, δεν είχε κανένα πρόβλημα. Εκανε μουσική ό,τι του �λεγε ο στίχος, οι τονισμοί του στίχου.
Τα 9/8 τα �παιζε πάντοτε διπλά. Για το Μάρκο τα 18 ήταν σύνηθες φαινόμενο ενώ για τον Τσιτσάνη όχι. Κι όποτε ο Τσιτσάνης τα 9 τα �κανε 18 ήταν κάτι πλαστό, ξένο.
Ο Μάρκος μου �δωσε και κατάλαβα ότι τα 9/8 είναι ένας ρυθμός που τον παίρνεις και τον κάνεις ό,τι θέλεις. Μπορείς να κάνεις άπειρες παραλλαγές και ρυθμικές διαφοροποιήσεις πειθαρχώντας στο μέτρο. Μπορείς να κάνεις ένα κομμάτι να είναι ακουστικά τσιφτετέλι και την ώρα που το μετράς να είναι 9/8.
Εκτός όμως απ� την επιρροή της μουσικής του, ο Μάρκος ήτανε ένα σχολείο. Μας έμαθε όλους -άσχετα με το πόσο τον άκουσε ο καθένας- να λέμε αυτό που πιστεύουμε, παραγνωρίζοντας τις συνέπειες. Το πόσο τον άκουσε ο καθένας έχει σχέση με το κουράγιο του.
Ο Μάρκος δε λουστράρισε τα τραγούδια του για να περάσουνε απ� τη λογοκρισία, την ώρα που -απ� ό,τι έχω μάθει απ� τον ίδιο- πήγαινε η αστυνομία σ� ένα μαγαζάκι που είχε και του βάζανε χέρι για να δώσει στοιχεία για ορισμένους, του ζητάγανε να καρφώσει για να μην του κλείσουνε το μαγαζί.
Ο Μάρκος κοίταζε να ζήσει μέσα σ� αυτή την κοινωνία χωρίς να την ενοχλεί, αλλά και λέγοντάς της μη μ� ενοχλείς κι εσύ.
Είχε έναν αντρισμό που τον έφερε -έχοντας δώσει τη φόρμα του ρεμπέτικου τραγουδιού- στο σημείο να πεθάνει, μη έχοντας πόρους, στο διάδρομο του Ερυθρού Σταυρού!
Σαν στοιχείο ο Μάρκος είναι η ρίζα του ρεμπέτικου, αυτής της μορφής του λαϊκού τραγουδιού. Ο Μάρκος έχει κάτι ξεχωριστό. Δεν είναι ο συνθέτης, είναι ο τραγουδοποιός. Δεν είναι ο Σεφέρης συν Θεοδωράκη ή ο Γκάτσος συν Χατζηδάκι ή η Παπαγιαννοπούλου συν Τσιτσάνη, είναι ο Μάρκος. Μην τον μπερδέψουμε το Μάρκο με τους συνθέτες ούτε με τους στιχουργούς.
Οταν λέω λαϊκό τραγούδι βλέπω τον εμπειρικό τραγουδοποιό ή αν θες συνθέτη και στιχουργό όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα με την εκβιομηχάνιση του είδους.
Το λαϊκό τραγούδι ήταν πάντα τραγούδι των εμπειρικών αλλά δεν ήταν πάντα αστικό, γιατί πόλεις μεγάλες δεν υπήρχανε. Και η Αθήνα χωριό ήτανε. Το τραγούδι που κυριαρχούσε, στην κλίμακα που μπορούσε ν� ακούγεται, ήταν «του Κίτσου η μάνα κάθεται στην άκρη στο ποτάμι. Με το ποτάμι μάλωνε και το πετροβολούσε. Ποτάμι για λιγόστεψε, ποτάμι τράβα πίσω για να περάσω αντίπερα στα κλέφτικα λημέρια». Ετσι σκιαγραφούσε ο λαϊκός δημιουργός την εποχή του. Για μας το δημοτικό είναι η αρχέγονη μορφή του λαϊκού τραγουδιού. Μετά, το χωριό φθίνει, αναπτύσσονται οι πόλεις και ο λαϊκός δημιουργός σκιαγραφεί την πόλη γιατί το χωριό δεν έχει πια τόσο ενδιαφέρον. Δεν υπάρχει πια ούτε ο Κίτσος ούτε η μάνα του.
Βεβαίως το δημοτικό, αυτή τη μορφή του λαϊκού τραγουδιού, συνεχίζουν να το εκμεταλλεύονται, αλλά παύει να αντιπροσωπεύει κάτι. Είναι ένα είδος που πρέπει να διατηρηθεί μουσειακά. Είναι η ζωντανή έκφραση της εποχής του, της Ελλάδας του χωριού.
Στην Ελλάδα των πόλεων ο Μάρκος κυριαρχεί. Τα στοιχεία που �χουν έρθει απ� την Κωνσταντινούπολη κι απ� αλλού χαρμανιάζονται και δημιουργούν το αστικό λαϊκό τραγούδι. Ο Μάρκος προέρχεται από πρωτεύουσα κι έρχεται στον Πειραιά. Ετσι έχουμε το λαϊκό τραγούδι στην μορφή του ρεμπέτικου, δηλαδή μια συνέχεια του δημοτικού τραγουδιού χωρίς να έχουν μεγάλη σχέση μεταξύ τους. Εχουν όση σχέση μπορούν να έχουν το χωριό με την πόλη. Δεν είναι ανεπηρέαστα, αλλά επηρεάζουν το ένα το άλλο τόσο όσο μπορεί το χωριό να επηρεάσει την πόλη.
Τα ταλέντα που βρίσκονται στη επαρχία δεν μπορούν πια να αποδώσουν γιατί το τραγούδι οργανώνεται, βιομηχανοποιείται και ο οποιοσδήποτε εμπειρικός λαϊκός δημιουργός δεν μπορεί ν� ακουστεί, γιατί ο τρόπος για ν� ακουστεί έχει γίνει πολύπλοκος. Εχουμε μπει σ� αυτό που λέμε δισκογραφία, όχι βέβαια στην έκταση που είμαστε σήμερα, αλλά οπωσδήποτε στις διαστάσεις της εποχής εκείνης.
Για ν �ακουστεί κάποιος θα πρέπει να �ρθει στην Αθήνα και να μπει μέσα σ� αυτό το κόλπο γιατί πια δεν είναι ελεύθερος ο τρόπος επικοινωνίας.
Εχουμε έτσι ένα κύμα δημιουργών απ� την επαρχία, αλλά και από πόλεις-κέντρα, που κατεβαίνουν στην Αθήνα, όπως ο Μητσάκης απ� το Βόλο, ο Τσιτσάνης απ� τα Τρίκαλα, ο Παπαϊωάννου απ� την Κωνσταντινούπολη κ.ά.
Οι άνθρωποι αυτοί έρχονται και αποδίδουν ένα είδος που είναι «ο Μάρκος συν τις ιδέες που φέρνουν μαζί τους».Ετσι φεύγουμε απ� τη σχολή του Μάρκου και πάμε στη σχολή Τσιτσάνη.
Φεύγουμε απ� το καθαρά αστικό τραγούδι και μπαίνουμε σε μια περίοδο που το τραγούδι εμπλουτίζεται μεν με άλλα στοιχεία αλλά παύει να είναι τόσο αυθόρμητο, γίνεται πιο συμβιβαστικό.
Εδώ παίζει ρόλο και το κάθε πρόσωπο.
Ο Μάρκος είναι ένα στοιχείο που την ώρα που βλέπει ότι θα συγκρουστεί με την κοινωνία αποσύρεται. Ενώ τα στοιχεία που μπαίνουνε μετά το Μάρκο είναι άλλα. Είναι ο Τσιτσάνης που θα πάει στη στρατιωτική λέσχη να εμφανιστεί, που χρησιμοποιεί τη γυναίκα πιο πολύ...
Ο Τσιτσάνης, ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο, αναγκάστηκε στο «άνω κάτω χθες τα κάναμε, στου Σιδέρη τον παλιό τεκέ, πρωί-πρωί με τη δροσούλα, πάνω στη γλυκιά μαστούρα, πολιτσμάνοι μας τραβάνε και για τη στενή μας πάνε» να το κάνει «άνω κάτω χθες τα κάναμε, στου Σιδέρη τον παλιό μπουφέ, πρωί-πρωί με τη δροσούλα, πάνω στη γλυκιά σκοτούρα, στήσανε καβγά δυο μάγκες για να κάνουν ματσαράγκες» κλπ.... Δηλαδή χρειάστηκε να πλαστογραφήσει τον εαυτό του για να διέλθει. Αυτό είναι κάτι που δεν το έκανε ο Μάρκος.
Και ήταν υποχρεωμένος ή να το κάνει αυτό ή να πεθάνει στην τρίτη θέση του νοσοκομείου. Προτίμησε το δεύτερο και το θεωρώ πολύ φυσικό.
Οταν ο Χατζηδάκις πήρε παλιά λαϊκά τραγούδια και τα έδωσε με το δικό του τρόπο, τα παραποίησε. Πήρε ένα πίνακα του Θεόφιλου και τον μετέβαλε σε πίνακα του Ελ Γκρέκο. Εγώ δε λέω ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι κακόμορφο, αλλά παύει να είναι Θεόφιλος.
Οταν παραποιηθήκανε ή αξιοποιηθήκανε -πες το όπως θέλεις- είχε γίνει κι ένα δικαστήριο, τελικά ορισμένοι με δηλώσεις τους ήταν και ικανοποιημένοι που πήρε ο Χατζηδάκις τη δουλειά τους. Εκεί δεν ξέρω αν ο Μάρκος θα του έλεγε μπράβο. Δεν το πιστεύω. Το πολύ-πολύ θα �λεγε «α, τη χαμούρα!».
Πολλοί άνθρωποι δέχονται να υπηρετήσουν το σύστημα, αυτός όχι. Οχι με διαμαρτυρίες και πλακάτ, αλλά εμμένοντας στον τρόπο ζωής του, συμπεριφοράς και γραφής.
Οι εποχές αλλάζουν ενώ αυτός παραμένει στη γλώσσα του. Ισως δεν είχε να πει περισσότερα πράγματα. Λες αυτά που θέλεις να πεις κι όταν βλέπεις ότι η γλώσσα άλλαξε, τα ήθη άλλαξαν, η συμπεριφορά άλλαξε, δεν έχεις τίποτα να πεις εσύ. Γιατί ή πρέπει να μεταβάλλεις τον κόσμο και να τον φέρεις στα μέτρα σου ή να μεταβληθείς εσύ και να μπεις.
Ο Μάρκος όχι, εκεί ήταν βράχος. Δε νομίζω πως το σκέφτηκε καν, πιθανολογώ ότι δε θα το συνειδητοποίησε ποτέ, επειδή δεν πιστεύω ότι θα σκέφτηκε ποτέ να μπει στο κόλπο.
Αυτό που τους πείραξε τόσα χρόνια είναι που ο Μάρκος με τον τρόπο του τους έλεγε «Εγώ είμαι εγώ» και κανείς τους δεν μπορούσε να το αμφισβητήσει.
Από την αρχή ο Μάρκος δεν ήταν αρεστό στοιχείο, ήταν το αναγκαίο κακό. Οταν πήγε στο Μάτσα είχε κρύψει το μπαγλαμαδάκι κάτω απ� το παλτό. Τότε το κουμάντο των εταιριών ήταν ο Χατζηαποστόλου. Επηρέαζε τα πράγματα και το Μάρκο τον έβλεπε αλητεία.
Ο Μάρκος ήταν μονοκόμματος άνθρωπος, δεν ελίχθηκε ποτέ. Και δεν τους υπολόγιζε κιόλας. Οταν έβλεπε κανέναν μπαγάσα δεν καταδεχόταν να του μιλήσει καν. Δεν τον έχω ακούσει να καταφερθεί εναντίον ανθρώπου ή να βρίσει. Πρώτα απ� όλα δε χωνόταν μέσα στα πράγματα, προτιμούσε ν� αποσυρθεί, να πάει σπίτι του ή στο κουτούκι του.
Ζούσε μέσα στην κοινωνία χωρίς να της αναγνωρίζει το δικαίωμα να υπάρχει. Θα ήθελε να μην υπάρχει η κοινωνία, χωρίς όμως να την πολεμάει γιατί ήξερε ότι αυτή είναι πιο δυνατή απ� αυτόν.
Ο Μάρκος βρέθηκε σε κάποιο δίλημμα. Κι εγώ βρίσκομαι στην ίδια θέση και άλλοι άνθρωποι. Σου δίνουν ένα μαχαίρι, ένα πιστόλι, ένα ποτηράκι με δηλητήριο και μια λαιμητόμο και σου λένε διάλεξε με ποιό τρόπο θέλεις να πεθάνεις. Και διαλέγεις έναν απ� όλους.
Εκεί βρέθηκε ο Μάρκος χωρίς να του το πει κανείς επίσημα. Χωρίς να του το επιβάλει. Αυτό περισσότερο υποβάλλεται παρά επιβάλλεται. Αν και δεν ήταν λίγες οι φορές που τον τραβήξανε το Μάρκο. Οταν λοιπόν διαλέξεις τον τρόπο του θανάτου σου, σου λένε ότι εσύ διάλεξες αυτή τη λύση. Εντάξει, αλλά δεν υπήρχε καμιά λύση ζωής.
Προκειμένου να πεθάνει σαν άνθρωπος ο Μάρκος προτίμησε ν� αποσυρθεί, ίσως αυθόρμητα, να διαλέξει τη δική του ζωή, το δικό του θάνατο.
Τελευταία φορά τον είδα 10 ώρες πριν πεθάνει, στο νοσοκομείο. Οταν έφυγα εγώ έμεινε η κυρά Βαγγελιώ, κανένας άλλος.
Originally Posted by The Butcher
