Koinwnikos pesimismos (sth Gallia)
Πεσιμισμός αρχόντων, ελπίδα αρχομένων
Εκχερσώνεται πρόσφορο έδαφος
Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ
Σε αναταραχή βρίσκεται η άρχουσα πολιτική τάξη της Γαλλίας: τον πεσιμισμό της ως προς την ικανότητα χειραγώγησης της κοινής γνώμης κατανοεί ως «μηδενισμό» των λαϊκών τάξεων. Η υπηρεσιακή έκθεση νομαρχών προς τον πρόεδρο Δημοκρατίας διαπιστώνει ότι το ηθικό της μεγάλης πλειονότητας των Γάλλων βρίσκεται σήμερα στο κατώτατο σημείο: «Οι Γάλλοι δεν πιστεύουν πλέον σε τίποτα». Διάχυτο είναι το συναίσθημα «μεγάλης συμφοράς» χωρίς τέλος, χωρίς προοπτική εξόδου.
Αυτό εξηγεί, τονίζουν οι συντάκτες της έκθεσης, και το ότι η σημερινή κοινωνική κατάσταση παραμένει σχετικά υποτονική, εφόσον στις λαϊκές τάξεις καλλιεργείται η πεποίθηση ότι δεν αξίζει καν τον κόπο να γνωστοποιήσουν την απόγνωσή τους, ούτε βέβαια, ακόμη λιγότερο, να επιχειρήσουν να εισακουστούν. Ολες οι πλευρές του πολιτικού φάσματος, κυβέρνηση και εργατικά σωματεία, έχουν τεθεί σε συναγερμό, εφόσον τα κρούσματα «κοινωνικού πεσιμισμού» στη χώρα καταγράφονται σε έκταση πολύ μεγαλύτερη απ' ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Δημοσκοπήσεων CSA -Opinion, πρόκειται για κατάσταση «ισχυρού συλλογικού πεσιμισμού», στην οποία τα «κοινωνικά άγχη» έχουν ανέλθει στην επιφάνεια ως προτεραιότητες, σε σχέση με κάθε άλλη προσδοκία. Την ετυμηγορία των νομαρχών παρέλαβαν οι τοπικοί άρχοντες και εκλογικοί αντιπρόσωποι, που σπασμωδικά επιχειρούν να ανασυγκολλήσουν τα ρήγματα και ν' αποκαταστήσουν διαύλους επικοινωνίας με την εκλογική βάση.
Η συνολική αξιολόγηση της κατάστασης αποδίδεται όχι πλέον από τον χώρο της Αριστεράς, όπως αυτό συνέβαινε κατά το παρελθόν, αλλά από αυτόν του Κέντρου: «Η Γαλλία βυθίζεται σε κρίση κοινωνίας», αποφαίνεται ο Μπεϊρού, ηγέτης του κεντροδεξιού κόμματος του Ζισκάρ ντ' Εστέν. Η αναξιοπιστία της «κορυφής» κατανοείται εδώ ως «πεσιμισμός» της βάσης και «κρίση κοινωνίας». Ομως, η εκ των άνω επίκληση του φαινομένου προκαλεί μεγαλύτερη κοινωνική αμηχανία απ' όση το ίδιο το φαινόμενο.
Η εκτίμηση αυτή ενισχύεται με την εισβολή απεργιακών κινημάτων. Σιδηροδρομικοί, ταχυδρομικοί, εκπαιδευτικοί, νοσοκομειακοί κατέρχονται σήμερα σε μεγάλες κινητοποιήσεις, με ευρεία συμμετοχή και υποστήριξη από την κοινή γνώμη. Επανέρχεται, κατά κάποιον τρόπο, το σενάριο του Δεκεμβρίου 1995: γενική απεργία στον δημόσιο τομέα, παράλυση της οικονομίας, με υψηλή υποστήριξη από την κοινή γνώμη. Επανεμφανίζεται στο προσκήνιο η έννοια της «απεργίας κατ' εξουσιοδότηση», δηλαδή των κινητοποιήσεων που αντιμετωπίζονται με συμπάθεια ακόμη και από εκείνους που δεν συμμετέχουν, ακόμη και από τα θύματα της παραλυσίας. 73% της κοινής γνώμης στηρίζουν τις κινητοποιήσεις κατά των κυβερνητικών επιλογών, έστω και αν αυτές φέρουν έγκριση των Βρυξελλών. Η ευρωπαϊκή σφραγίδα, αντί να απαλλάσσει τη γαλλική πρωτεύουσα από την ευθύνη των επιλογών, καταλήγει να δυσφημεί στην κοινή γνώμη ακόμη και αυτούς που από τις Βρυξέλλες την εκχωρούν.
Αιχμή του δόρατος είναι σήμερα οι τομείς που θίγονται άμεσα από την κυβερνητική ομολογία ανισχυρίας και αδράνειας απέναντι σε ό,τι εμφανίζεται ως «φυσικό φαινόμενο»: ιδιωτικοποίηση δημοσίων υπηρεσιών, ακόμη και στην υγεία, εκπαίδευση, πολιτισμό, ανταγωνιστική προσφορά αλλοδαπών υπηρεσιών με βάση το δίκαιο της χώρας προέλευσης και την εξαίρεση από τη νομοθεσία της χώρας υποδοχής, σύμφωνα με τη διαβόητη οδηγία του Ευρωπαίου επιτρόπου Μπολκεστάιν, μεταφορά επιχειρήσεων στο εξωτερικό σε αναζήτηση φθηνότερου εργασιακού κόστους, εργασιακή ανασφάλεια.
Η εργοδοσία υπεραμύνεται των επιλογών της: «Δεν επιβάλλουμε μισθούς επιπέδου Μπανγκλαντές, ούτε κοινωνική προστασία κινεζικού τύπου, αλλά απαιτούμε ισότητα συνθηκών με ό,τι ισχύει στις άλλες χώρες της Ευρώπης». Ομως, με την αποσυνθετική κλιμάκωση στα εργασιακά και κοινωνικά ζητήματα, η Ευρώπη συγκροτείται σήμερα στη βάση της κοινωνικής μειοδοσίας. Για την πλειοψηφία των ερωτωμένων, αποτελεί «Δούρειο Ιππο» της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή μηχανισμό που όχι μόνο δεν προστατεύει από τη λαίλαπα των διεθνών αγορών, αλλά αντιθέτως αφοπλίζει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και τις παραδίδει στους κινδύνους από τους οποίους θα έπρεπε να προφυλάσσει.
Μεταπολεμικά, στη Γαλλία, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, η κοινωνική εξέλιξη βασίστηκε στη συνεχή βελτίωση της ποιότητας ζωής, κοινωνικού κράτους, παροχών σε υγεία, εκπαίδευση, εργασία και ελεύθερο χρόνο. Λειτούργησε ένα κοινωνικό συμβόλαιο, με το οποίο ενισχύθηκε η έννοια της κοινωνίας, η κοινωνική συνοχή, η σχέση κυβερνησιμότητας μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων. Ομως, σήμερα, η αρχουσα ελίτ όχι μόνο παύει να διασφαλίζει συνεχή βελτίωση, αλλά απροκάλυπτα επιδεικνύει και εγκωμιάζει την ανισχυρία της έναντι των εξελίξεων· δεν υπόσχεται παρά διαρκή επιδείνωση για το κοινωνικό σύνολο, με εξαίρεση τη δική της ευμάρεια.
Η εξέλιξη αυτή σαρώνει τις έννοιες της κοινωνίας και της κοινωνικής συνοχής, αλλά επίσης υπονομεύει την κυβερνησιμότητα του κοινωνικού συνόλου. Η πολιτική της ανισχυρίας, στην οποία έχουν προσχωρήσει όλες οι πτέρυγες του πολιτικού συστήματος, κατανοείται σήμερα εκ των άνω ως κατάθλιψη της κοινωνικής πλειοψηφίας. Η προώθηση της αποσυνθετικής δυναμικής βαπτίζεται σήμερα «θετική προσαρμογή» στις νέες συνθήκες, ενώ η προσπάθεια αντιμετώπισής της διαβάλλεται ως «αναχρονισμός». Ομως, ουδεμία κοινωνία συγκροτείται χωρίς καρπούς στο παρόν από κάποια βάσιμη προσδοκία για το μέλλον. Οσάκις οι καρποί αποβαίνουν αρνητικοί και το μέλλον παρουσιάζεται ως αβέβαιο, τα διαλυτικά συμπτώματα ενεργοποιούνται στο παρόν.
Ακόμη μια φορά, το κοινωνικό πρόβλημα της Γαλλίας συμπυκνώνει εκείνο που βιώνουν σήμερα όλες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες. Από το παρελθόν, η χώρα αυτή, χωρίς να βρίσκεται στην αιχμή των οικονομικών και τεχνολογικών μεταλλαγών στον σύγχρονο κόσμο, έχει συχνά αποδείξει ότι είναι σε θέση να συμπυκνώνει και να μεταδίδει προσδοκίες κοινωνικής μεταβολής με οικουμενική διάσταση. Το δικαίωμα στη ζωή, τα αιτήματα κοινωνικής δικαιοσύνης, δημοκρατίας, προκοπής, παραμένουν ζητήματα ανθρωπίνων σχέσεων και δεν καταλύονται από ουδεμία δήθεν «αναγκαιότητα», από κανένα δήθεν «οικονομικό νόμο». Οσάκις, στο παρελθόν, η «κοινωνία έπληττε», η κοινωνική αφύπνιση έλαβε διαστάσεις σαρωτικού κύματος, με οικουμενικές επιπτώσεις. Σήμερα, που η κοινωνία εμφανίζεται σε καταρράκωση, μια νέα υποθετική αφύπνιση ποιο μήνυμα θα μπορούσε να μεταδώσει στον σύγχρονο κόσμο;
Ο «κοινωνικός πεσιμισμός» αποτελεί συνήθως τον τρόπο με τον οποίο η άρχουσα τάξη καθομολογεί το δικό της ιδεολογικό αδιέξοδο. Ομως, εκτός από το μήνυμα απόγνωσης των αρχόντων, η οριακή αυτή στιγμή κομίζει επίσης εκείνο της ελπίδας για τους αρχομένους: ενώ απονομιμοποιούνται εξουσίες και κυβερνήσεις, ταυτόχρονα εκχερσώνεται πρόσφορο έδαφος, στο οποίο εκφράζονται όσοι μέχρι σήμερα είχαν στερηθεί αυτής της δυνατότητας.
